Roepend Porseleinhoen in het Wisentengebied
Eenieder die de afgelopen maanden een ronde door de Maashorst heeft gemaakt zal het niet zijn ontgaan dat het vanwege de flinke hoeveelheden neerslag behoorlijk nat is in het gebied. Zo nat zullen de meeste leden van Vogelwacht Uden het zelfs nog nooit hebben gezien. Het is dan ook niet verrassend dat de Maashorst dit voorjaar aantrekkelijk blijkt voor vele vogelsoorten die we niet direct meer met het natuurgebied associëren, zoals Slobeenden, Zomertalingen en grote groepen Meerkoeten. Het was natuurlijk hopen dat er uiteindelijk iets bijzonders zou opduiken. Dat gebeurde op 2 mei, toen Gerard van Aalst vanaf zijn telpost Brobbelbies Zuid een heus Porseleinhoen hoorde roepen vanuit het Wistentengebied. Een zeer bijzondere vondst voor de Maashorst!
Gerard: De ontdekking was niet zo spectaculair. Beest zat rond 10.00 uur opeens te roepen (eerder niet gehoord) net naast de telpost. Leek zich langzaam in oostelijke richting te verplaatsen, zonder zich te laten zien en ging toen wat verderop korte tijd zitten roepen. Toen Toy etc. er waren duurde het heel lang voor hij zich weer liet horen. De dag erna niet gehoord (regen) en de dag daarnaast rond 6.00 uur ongeveer 5 min horen roepen en daarna (ook de dagen daarop) niet meer gehoord.
Geluidsopname van Gerard van Aalst
Een erg leuke vondst, maar misschien is het niet heel onverwacht dat de soort juist dit voorjaar in de Maashorst opduikt. Net zoals andere rallen reageren Porseleinhoentjes namelijk feilloos op veranderingen in terreinomstandigheden waardoor plotseling geschikt broedbiotoop kan ontstaan. Voor het Porseleinhoen heeft dit alles te maken met de waterstand. Deze kan stijgen door flinke regenval of juist dalen vanwege droogte en hierdoor nieuwe kansen bieden om tot broeden te komen. Essentieel voor de soort is een afwisseling van lage vegetatie met hier en daar kale plekken en kleinschalig ondiep open water. Porseleinhoentjes zijn in Nederland dan ook te vinden in laagveenmoerassen met liesgras, pitrus of zeggen en hier en daar in jonge rietvegetaties, duinvalleien, vennen en hoogvenen. Vernatte agrarische graslanden bieden de soort nieuwe kansen. Dat het extreem natte wisentengebied dit jaar aantrekkelijk blijkt is dus misschien niet heel gek.
Omdat Porseleinhoentjes zo sterk reageren op omgevingsomstandigheden fluctueert het aantal paren dat jaarlijks in ons land tot broeden komt sterk van jaar tot jaar en ook kan de verspreiding hierdoor erg variëren. De grootste dichtheden worden wel voornamelijk gevonden in het noordoosten van het land. Desondanks blijft het een schaarse broedvogel, met naar schatting 190-310 paren, afhankelijk van de omstandigheden. Zal dit jaar, na de vele neerslag, een goed jaar worden voor het Porseleinhoen in Nederland? De meldingsfrequentie bij het Live-Atlas-project ligt dit voorjaar in ieder geval lekker hoog!
Of het in de Maashorst gaat om een kort bezoek of een daadwerkelijke territoriale vogel is lastig vast te stellen. De roepactiviteit van Porseleinhoentjes duurt maar kort en piekt vooral tussen 3 uur ’s nachts en 9 uur ’s ochtends. Ongepaarde vogels kunnen de hele nacht en over een langere periode blijven roepen, maar gepaarde vogels roepen korter en vallen stil na de paring. Hoewel de doortrek (Porseleinhoentjes overwinteren in Afrika) in het voorjaar vooral plaats lijkt te vinden tussen half maart en begin mei kan de soort tot in juli in nieuw ontstane broedgebieden opduiken. Porseleinhoentjes laten zich zelden zien (zonde, want het is een prachtige vogel!) en hun aanwezigheid wordt vooral duidelijk door hun kenmerkende roep, de bekende ‘zweepslag’. Na 2 mei werd het Porseleinhoentje van de Maashorst nog éénmalig gehoord, ’s ochtends vroeg op 4 mei. Een blijvertje of slechts een pitstop in de pitrus?
Eerdere waarnemingen in regio Uden
Ook buiten de Maashorst is het Porseleinhoen een zeer zeldzame verschijning in het werkgebied van Vogelwacht Uden. De eerste waarneming stamt uit 1998, eveneens van begin mei. Het ging hierbij om een roepende vogel in het Annabos. Porseleinhoentjes trekken ’s nachts en fanatieke nachttellers willen wel eens een overvliegend exemplaar oppikken, zoals één vogel in 2018 en al verschillende exemplaren dit voorjaar, allen boven Uden. Op 22 april dit jaar werd één roepje gehoord bij het Palmven. Het is de komende periode dus zeker interessant om geschikte gebieden extra aandacht te geven en te luisteren of deze mysterieuze soort zijn opgewekte woeiet woeiet nogmaals laat horen.
Noud van den Berg