Fluiters in de Maashorst 2021
Samenvatting
De Fluiter (Phylloscopus sibilatrix) is een kleine zangvogel uit de familie van de boszangers. Fluiters komen voor in grote delen van Europa en broeden ook regelmatig in Nederland. Ze komen vooral voor in oude bossen en in Nederland zijn ze dan ook vooral op de hoge gronden in het oosten, midden en zuiden van het land te vinden. De aantallen Fluiters en het aantal broedgevallen kunnen flink verschillen per jaar. Op de Maashorst is de Fluiter de zeldzaamste van de drie veelvoorkomende boszangers: Fitis en Tjiftjaf komen veel vaker voor.
Om een beeld te krijgen van het aantal territoria van Fluiters in de Maashorst heb ik in 2021 zelf naar Fluiters gezocht en de leden van Vogelwacht Uden, vooral de Werkgroep Zeldzame Broedvogels, gevraagd om waarnemingen door te geven. Dit leverde 41 meldingen op van elf locaties, waarvan acht locaties op de Maashorst, twee op Herperduin en eentje bij de A50 ter hoogte van Menzel. Op zeven van de acht locaties op de Maashorst kon volgens de richtlijnen van Sovon Vogelonderzoek Nederland een territorium worden toegewezen, en op één locatie is zelfs een nest met jongen gevonden. Daarnaast heb ik de 150 openbare meldingen van Fluiters op de Maashorst op www.waarneming.nl bekeken, waardoor ik nog een extra territorium aan de lijst kon toevoegen. In totaal zijn er dit jaar dus acht territoria van Fluiters gevonden op de Maashorst. Het was dit jaar niet mogelijk voor mij om alle locatie zelf bij te houden, dus wil ik graag alle waarnemers bedanken die meldingen hebben doorgegeven. Hopelijk kan dit succes in de komende jaren herhaald worden.
Fluiters in de Maashorst
De Fluiter (Phylloscopus sibilatrix) is een kleine zangvogel uit de familie van de boszangers (Phylloscopidae). In Europa broeden 14 of 15 soorten boszangers, waarvan drie soorten – Fluiter, Tjiftjaf (P. collybita) en Fitis (P. trochilus) – jaarlijks in Nederland tot broeden komen. Daarnaast zijn er binnen onze landsgrenzen enkele broedgevallen bekend van andere soorten, zoals Bergfluiter (P. bonelli) en Grauwe Fitis (P. trochiloides). Binnen Europa hebben Fluiters een verspreidingsgebied van zuidelijk Frankrijk via Groot-Brittannië tot ver in Scandinavië in het westen tot Centraal Siberië en Kazachstan in het oosten. De hoogste dichtheden worden gemeld in de landen aan de Oostzee en de Baltische Golf. De totale Europese populatie telt zeven tot elf miljoen paren, waarbij met name in Rusland (één tot twee miljoen paren), Polen (1.3 tot 1.7 miljoen paar) en Wit-Rusland (1.2-1.5 miljoen paren) de grootste aantallen voorkomen. De verspreiding wordt met name bepaald door temperatuur en het voorkomen van oude bossen. Hoewel Fluiters in enkele landen aan de rand van hun leefgebied in aantallen achteruit gaan, is de soort stabiel of toenemend in het belangrijkste verspreidingsgebied.
De jaarlijkse aantallen Fluiters kunnen fors verschillen, en worden mogelijk voor een deel verklaard door hoge aantallen knaagdieren (de Fluiter is als grondbroeder kwetsbaar voor nestrovers). Fluiters migreren in de herfst naar Afrika om daar te overwinteren. Daar komt hij voor ten zuiden van de Sahara van Sierra Leone tot in Somalië en Kenia.
Binnen Nederland is de Fluiter veelal beperkt tot de hoge zandgronden in het zuiden, oosten en midden van het land. Daar broeden ze met name in oude loofbossen, maar soms ook in naaldbos. Territoria van Fluiters komen vaak voor in clusters, wat betekent dat meerdere paren en ongepaarde mannetjes hun territoria dicht bij elkaar hebben. Het aantal broedgevallen schommelt per jaar, en jaren waarin meer dan de helft van de zingende mannetjes ongepaard blijft, zijn niet ongewoon. Van de drie Nederlandse boszanger is de Fluiter met 1.800 tot 3.000 territoria de meest schaarse.
Ook in het werkgebied van Vogelwacht Uden is de Fluiter een relatief schaarse soort vergeleken met de veel algemenere Fitis en Tjiftjaf. Met behulp van het BMP (Broedvogel Monitoring Programma) van Sovon zijn de broedvogels in een deel (564 hectare) van de Maashorst in 2021 in kaart gebracht. Hierbij zijn 97 territoria van Fitis en 87 territoria van Tjiftjaf vastgesteld, terwijl er in hetzelfde gebied maar vier territoria van Fluiter gevonden werden. Omdat de Fluiter in clusters lijkt te broeden en niet de gehele Maashorst is onderzocht, is het mogelijk dat de echte aantallen Fluiters niet goed in kaart gebracht worden. Om meer inzicht in deze interessante soort te krijgen heb ik in 2021 meldingen van Fluiters verzameld en heb ik zelf Fluiters gezocht. Juist omdat alleen Fluiters zoveel in aantallen kunnen schommelen is het interessant om te zien hoe deze soort zich op de Maashorst ontwikkelt.
Tijdens het voorjaar van 2021 heb ik de Maashorst enkele keren bezocht om Fluiters te zoeken. Daarnaast heb ik contact gezocht met de leden van Vogelwacht Uden en in het bijzonder de Werkgroep Zeldzame Broedvogels en gevraagd om meldingen van Fluiters binnen het werkgebied door te geven, het liefst met informatie over locatie en gedrag. Dit leverde in totaal 41 bezoeken op van elf mogelijke Fluiterterritoria. Van deze 41 bezoeken werden op 36 keer minstens één Fluiter waargenomen. 27 bezoeken waren eigen waarnemingen en veertien bezoeken zijn meldingen van andere vogelaars. Van de elf locaties lagen er drie buiten de Maashorst: twee op Herperduin en eentje bij de A50 ter hoogte van Menzel.
Voor het toekennen van territoria gebruikt Sovon een datumgrens tussen 15 mei en 30 juni. Tussen die datumgrenzen moet gedrag worden waargenomen dat aangeeft dat de vogel op die plek een territorium heeft (bijvoorbeeld zang, voedseltransport, donsjongen). Op zeven van de acht locaties op de Maashorst zijn binnen de datumgrenzen nog Fluiters gevonden. Daarnaast kon er ook één territorium op Herperduin worden vastgesteld. In mijn eigen waarnemingen werden Fluiters met name gevonden dankzij hun zang, die als een tollend muntje of een stuiterende knikker kan worden omschreven. Omdat de zang van de mannetjes op redelijke afstand gehoord kan worden en goed herkenbaar is, terwijl de vogels zelf zich nogal teruggetrokken gedragen, is de zang de makkelijkste manier op Fluiters te vinden.
Op www.waarneming.nl zijn ook veel waarnemingen van Fluiters doorgegeven dit jaar. Op moment van schrijven zijn er in 2021 150 openbare meldingen van Fluiters op de Maashorst. Dankzij deze waarnemingen kon er nog een territorium aan lijst worden toegevoegd.
Dit levert in totaal acht territoria op van Fluiter op de Maashorst in 2021. Van deze Fluiters is één territorium op de Munse Hei het best onderzocht. Naast een groot aantal waarnemingen (waaronder een alarmerend paar en voedseltransport) is er hier een nest gevonden met minstens drie al gevederde jongen. Dit is het enige zekere broedgeval dit jaar op de Maashorst. Het nest bevond zich op de grond tussen het gras en andere ondergroei, en vormde een gesloten kom om de kuikens heen met een ingang naar de zijkant, waardoor de kuikens min of meer een dakje boven het hoofd hadden. Makkelijk was het nest niet te vinden omdat het goed gecamoufleerd was tegen de bosbodem. Ongeveer tien dagen later is het nestje opnieuw bezocht en de jongen leken uitgevlogen. Verder interessant om te zien is dat de Fluiters op de Maashorst ook redelijk geclusterd voorkomen. Vier territoria (dus de helft) lag dicht bij elkaar. Van de overige vier lagen er nog twee dicht bij elkaar en de laatste twee lagen op grotere afstand van de andere territoria.
Nabeschouwing
Dit jaar heb ik als experiment naar Fluiters gekeken, om te kijken hoe haalbaar het is om de aantallen op de Maashorst bij te houden. Fluiters zijn goed te vinden op zang en zingen ook als er, bijvoorbeeld, veel wind is. Het vinden van nesten is veel lastiger en kan de vogels verstoren. Zang is daarom op dit moment de beste manier om de Fluiters te vinden. Een andere belangrijke conclusie is dat het dit jaar voor mij niet haalbaar was om de Fluiters allemaal zelf bij te houden. Hierdoor zijn niet alle potentiële territoria van Fluiters even goed bezocht. Voor het vervolg zijn er daarom misschien meer vogelaars nodig om de Fluiters goed bij te houden. Gelukkig kon ik dit jaar rekenen om de medewerking van verschillende leden van de Werkgroep Zeldzame Broedvogels en de Werkgroep Inventarisatie om toch een aardig beeld te krijgen van de Fluiters op de Maashorst. Om een goed beeld te krijgen hoe de Fluiter zich ontwikkelt op de Maashorst zal dit project de komende jaren herhaald moeten worden. Tenslotte wil ik iedereen bedanken die heeft bijgedragen aan dit project. In het bijzonder wil ik Leo Ballering noemen voor alle hulp en tips die ik mocht ontvangen.
Bronnen:
- Keller, V., Herrando, S., Voríšek, P., Franch, M., Kipson, M., Milanesi, P., ... & Foppen, R. P. B. (2020). European breeding bird atlas 2: Distribution, abundance and change. European Breeding Bird Census Council & Lynx Edicions
- Sovon (z.d.). Soortenoverzicht. Stats.sovon.nl.
Rick Meulendijks