Nieuwe en verdwenen broedvogels in de Maashorst
Onlangs verscheen het boek; Verschenen of Verdwenen vogels in Nederland.
We hebben in de Maashorst inmiddels een vijftal totaaltellingen uitgevoerd van de broedvogelstand. Daarom leek het me tijd om dit ook eens te doen voor de Maashorst.
In 1990, 1996 en 2002 zijn een groot aantal gebieden in de Maashorst geïnventariseerd en in 2009/2010 en 2017-2022 zijn alle blokken in de Maashorst geïnventariseerd.
Al deze inventarisaties zijn op dezelfde manier gedaan volgens de BMP-methode (broedvogel-monitoring-project) van SOVON, dus je kunt ze enigszins of zelfs helemaal met elkaar vergelijken.
In 1990 is onbekend hoeveel Ha er is geteld maar in 1996 was dit 1806 Ha, in 2002 1536 Ha en in 2009/2010 en 2017-2022 is er telkens een gebied van 3017 Ha geteld.
Verschenen broedvogels
Casarca
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Je ziet dat de soort in alle jaren niet is geteld maar we weten inmiddels dat in 2024 de Casarca heeft gebroed en zelfs maar liefst 11 jongen heeft groot gebracht. Ook nu, begin 2025, wordt de Casarca weer gezien en we verwachten dat ze weer zullen gaan broeden. Het is des te opmerkelijk als je weet dat in 2023 er maar 10 paar in Nederland hebben gebroed. (Helaas nog niet bekend hoeveel paren er in 2024 gebroed hebben)
Raaf
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 0 | 0 | 0 | 1 |
Sinds 2011 broedt de Raaf in de Maashorst. Het was daarmee het eerste paar dat in Noord-Brabant broedde sinds eind 1800. Inmiddels heeft dit paar vrijwel elk jaar 5 jongen groot gebracht waarbij je nu ziet dat in geheel Noord-Brabant weer Raven broeden. Helaas blijft het tot nu toe bij één paar maar ook in het Herperduin broedt tegenwoordig een paar.
Grauwe Klauwier
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 0 | 0 | 0 | 1 |
Sinds 2013 broedt de Grauwe Klauwier weer in de Maashorst. Afgelopen jaar waren er totaal al 20 broedgevallen. Aan de BMP-inventarisaties zie je dat we de meeste paren gemist hebben. Dit komt vooral door de meerdere broedgevallen van de laatste 3-4 jaar, het stiekeme gedrag van de Grauwe Klauwier en het feit dat de soort laat broedt, als we zo ongeveer gestopt zijn met de inventarisaties. Toch weten we vrij nauwkeurig het aantal broedparen omdat er diverse personen binnen de Vogelwacht zijn die de geschikte gebieden in de gaten houden.
Je zou de Grauwe Klauwier kunnen zien als terug van weg geweest. Voor de jaren zeventig zal de Grauwe Klauwier ongetwijfeld in de Maashorst hebben gebroed maar door het verdwijnen van met name de Meidoorn door de ruilverkavelingen verdween de soort uit vrijwel geheel Nederland. Gelukkig kunnen we nu dus weer genieten van deze mooie soort.
Oehoe
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 0 | 0 | 0 | 2 |
Sinds twee jaar broedt de Oehoe in de Maashorst en afgelopen jaar met maar liefst 2 paar.
De Oehoe is aan een sterke opmars bezig als broedvogel in Nederland. Jarenlang zaten er broedparen in de groeven in Winterswijk en Maastricht maar inmiddels broeden ze op veel plaatsen in bosgebieden.
Kleine Bonte Specht
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 3 | 43 | 62 |
Door het ouder worden van de bossen en het nieuwe beheer, waarbij dood hout mag blijven liggen, zien we een spectaculaire toename van de Kleine Bonte Specht. Dit is niet alleen het geval in de Maashorst maar geldt voor geheel Noord-Brabant.
Middelste Bonte Specht
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 1 |
Dit geldt waarschijnlijk ook voor de Middelste Bonte Specht die de laatste jaren in geheel Nederland in oude eikenbossen is gaan broeden. De Middelste Bonte Specht is nog iets kieskeuriger wat betreft oud en dood hout zodat we in de Maashorst (wat relatief nog een jong bos is) wat langer hebben moeten wachten op de Middelste Bonte Specht. Op dit moment hebben we al diverse keren een paartje waargenomen aan het einde van de Karlingerweg. Ook op andere plaatsen in de Maashorst worden Middelste Bonte Spechten gezien. Het ziet er dus naar uit dat we hier een toename krijgen van het aantal broedparen.
Boomklever
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 0 | 16 | 153 | 182 |
We kunnen het ons nu nauwelijks voorstellen maar in 1990 en 1996 broedde er in de gehele Maashorst nog geen paar. Ook hier geldt dat het ouder worden van de bossen een positieve invloed heeft op het aantal broedparen. De Boomklever is een standvogel waarbij de jongen nauwelijks ver weg van het broedsel weer gaan broeden. Daarom zie je dat de uitbreiding langzaam gaat, maar doordat de Maashorst een groot aaneengesloten bosgebied is zie je dat ze volop mogelijkheden hadden om zich uit te breiden. Dit is dan ook gebeurd.
Blauwborst
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 1-2 |
Waarschijnlijk heeft de Blauwborst in 2017 en 2022 in de Maashorst gebroed maar afgelopen jaar weten we zeker dat de Blauwborst in de Maashorst heeft gebroed; We hebben jonge Blauwborsten gezien.
De Blauwborst broedt in moerasjes met begroeiing maar door de jarenlange verdroging misten we dit biotoop in de Maashorst. Door de vele neerslag in 2023-2024 zag je dat er weer geschikte gebieden kwamen en dus ook de Blauwborst. Het is te hopen dat deze moerasjes nu blijven zodat we elk jaar de Blauwborst kunnen begroeten. Als dit niet het geval is zullen we de Blauwborst als broedvogel weer kwijt raken.
Rietgors
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 1 |
In 2024 heeft er met zekerheid een Rietgors gebroed in de Maashorst. De Rietgors is in Nederland een algemene broedvogel in moerassen. Zoals al gezegd hebben we in de Maashorst niet zoveel moerasjes en dikwijls staan deze moerasjes in de zomer droog. Door de vele regen in 2023-2024 heeft er een paartje gebroed bij het moerasje van het Palmven. Je ziet hier nu wel dat de landbouw de sloten aan het schoonmaken zijn waardoor het water in het moerasje aan het verdwijnen is. Het blijft dus de vraag of dit een toekomstige broedvogel blijft of dat de soort door de ontwatering weer gaat verdwijnen.
Roodborsttapuit
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 0 | 8 | 62 | 86 |
Tot in de tachtiger jaren broedden er Roodborsttapuiten in de Maashorst, maar begin jaren negentig was de Roodborsttapuit als broedvogel verdwenen uit de Maashorst. Ik herinner me nog dat we in die jaren zelfs geen doortrekkende Roodborsttapuit zagen.
Vooral door de komst van begrazingsgebieden is het de Roodborsttapuit sindsdien voor de wind gegaan en inmiddels dus een gewone verschijning in de Maashorst.
Verdwenen broedvogels
Jammer genoeg zijn er ook diverse soorten verdwenen. Vooral soorten die enigszins met landbouw te maken hebben zie je achteruit gaan of verdwijnen.
Zomertortel
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 35 | 25 | 13 | 15 | 0 |
In 1990 hadden we dus nog minstens 35 broedparen. Dit zullen er ongetwijfeld nog meer zijn geweest omdat deze inventarisatie maar een gedeelte van de Maashorst betrof.
De laatste broedparen zagen we rond de Hofmans Plassen. Door het verdwijnen van zomergraan en lage onkruiden hebben de Zomertortels niet voldoende voedsel om hun jongen groot te brengen. Tel daarbij op dat tot voor enkele jaren geleden de Zomertortels op trek rond het Middellandse Zeegebied massaal werden geschoten, verklaart dat de enorme teruggang van de Zomertortel. Dit geldt niet alleen voor de Maashorst maar voor geheel Nederland. Sinds 1990 heeft er een achteruitgang plaats gevonden van 96%. In Noord-Brabant broeden er op dit moment nog maar enkele tientallen paren.
Ringmus
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 17 | 38 | 61 | 2 |
In 2017-2022 werden er nog twee territoria vastgesteld van de Ringmus maar ik denk dat er toen al geen enkele Ringmus meer in de Maashorst broedde.
Inmiddels is de soort in de Maashorst verdwenen en worden Ringmussen alleen nog maar gezien rondom de Leijgraaf. Ten opzichte van 1975 is het broeden van de Ringmus met 95% afgenomen.
De Ringmus kwam vooral voor in kleinschalig boerenland waar in de winter ze zich konden voeden met zaden van akkeronkruiden en wintertarwe. Dit is er niet meer. Tijdens het broeden hebben de jongen kortstondig insecten nodig maar zoals iedereen inmiddels wel weet zijn die met minstens 70% achteruit gegaan. Als je zo terugkijkt zie je hoeveel ons boerenland er op achteruit is gegaan. Ze hebben tot de jaren negentig nog bij mij in de tuin gebroed, waar ze vooral voedsel haalden uit het weiland achter mijn huis. Nu is dit een grote groene woestijn van gras waar nauwelijks nog vogels te vinden zijn.
Patrijs
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 1 | 11 | 5 | 2 | 0 |
We blijven in herhaling vallen maar de Patrijs broedt niet meer in de Maashorst door de intensivering van de landbouw. In de winter kunnen Patrijzen niet genoeg zaden vinden om te overleven en in de zomer komen de jonge Patrijzen insecten te kort om te overleven. Ten opzichte van de jaren 60 is de stand met 95% afgenomen. Dit zien we dus ook terug in de Maashorst.
De bedoeling was dat rondom het hart van de Maashorst kleinschalige landbouw zou komen maar in de praktijk komt hier dus niets van terecht, waardoor de Patrijs de verliezer is.
Fazant
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 23 | 15 | 11 | 0 |
Sinds de jaren negentig mogen Fazanten niet meer uitgezet worden ten behoeve van de jacht. In de Maashorst is de jacht verboden, dus werden er ook geen fazanten meer illegaal uitgezet. Je ziet dan ook dat de stand volledig is ingezakt omdat er ook voor de Fazant niet genoeg leefgebied en voedsel voorhanden is. (Hetzelfde als bij de Patrijs)
Tijdens de 1000-soorten telling zagen we nog wel een Fazant rond de Heische Tip. Dit zal wel het werk van een jager zijn geweest.
Wulp
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 9 | 3 | 5 | 1 |
In de periode 2017-2022 werd er nog een territorium aan de Wulp toegekend maar volgens mij vond er toen al geen broedgeval plaats. Inmiddels broedt er geen enkele Wulp meer in de Maashorst en worden er zelfs in het voorjaar nog maar sporadisch Wulpen gezien.
Ook hier zorgt de intensivering van de landbouw voor een afname van de Wulp.
Opmerkelijke broedvogels
Verder valt het op dat sinds de jaren negentig vooral de vink-achtigen het goed doen in de Maashorst.
| Soort | 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| Groenling | 24 | 7 | 66 | 90 | |
| Putter | 1 | 9 | 94 | ||
| Kneu | 11 | 20 | 61 | ||
| Goudvink | 6 | 2 | 9 | 55 | |
| Appelvink | 1 | 1 | 11 | 105 |
Je ziet vooral bij de Putter, Kneu, Goudvink en Appelvink een explosieve toename sinds begin 2010. Al deze soorten broedden er al in 1990 maar in zeer kleine aantallen. Door het ouder worden van de bossen, gevarieerder bosbeheer waarbij er meer soorten in een bos voorkomen en de begrazingsgebieden hebben ervoor gezorgd dat deze soorten veel algemener zijn geworden.
Nachtzwaluw
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 3 | 7 | 21 | 60 |
Spectaculair is de toename van de Nachtzwaluw te noemen. Op alle heidegebieden van de Maashorst broeden tegenwoordig Nachtzwaluwen maar ook in nieuwe gebieden zoals langs de Zevenhuizerweg en de Natuurbegraafplaats. Het is een trend die je wel overal in Nederland ziet. Sinds de jaren negentig broeden er minstens 6x meer Nachtzwaluwen in Nederland.
Zorgelijke broedvogels
Ook zijn er nog enkele zorgelijke soorten te benoemen.
Geelgors
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 180 | 130 | 0 | 101 | 114 |
Je ziet dat er in de jaren negentig 2x zoveel Geelgorzen broedden dan in de huidige tijd. Vanuit SOVON hoor je berichten dat de soort de laatste tijd in Noord-Brabant weer stabiliseert wat we dus ook zien bij onze beide recente inventarisaties. Wel wordt aangegeven dat vooral de afname van voedsel in de winter ervoor zorgt dat de Geelgors in aantal achteruit gaat. Dit is precies wat we de laatste tijd bij ons zien. Vrijwel alle Geelgorzen verlaten in de winter de Maashorst wat dus gevolgen heeft voor het broeden. Laten we hopen dat de achteruitgang niet verder plaats vindt want de Geelgors is een belangrijke broedvogel (kensoort) voor de Maashorst. Het is aan te bevelen dat Staatsbosbeheer meer graanveldjes aanlegt zodat de Geelgorzen in de winter blijven en heggen en houtwallen aanleggen voor het broeden.
Kievit
| 1990 | 1996 | 2002 | 2009/2010 | 2017/2022 |
| 39 | 70 | 45 |
Je ziet dat de Kievit in rap tempo in onze omgeving aan het verdwijnen is. Sinds de jaren negentig zijn de aantallen broedvogels meer dan gehalveerd. De intensivering van de landbouw is de oorzaak van deze achteruitgang. Je ziet vooral dat er nog Kieviten aanwezig zijn maar vrijwel elk broedpaar brengt geen jongen groot in het kale landschap. De 45 territoria in 2017-2022 worden op dit moment al niet meer gehaald. We zien de laatste tijd dat vooral in de moerasjes er nog enkele Kieviten broeden waarbij je dan later in het jaar ook jonge vogels ziet. Dit zullen de enige nog broedende Kieviten zijn want in landbouwgebieden zal binnen enkele jaren geen Kievit meer in onze omgeving te vinden zijn.
John Hermans